محمد بن موسی خراسانیمحمد بن موسی خراسانی، فرزند موسی بن شاکر خراسانی و از از مقرّبان مامون بود. وی به همراه برادرانش در علوم ریاضی، هندسه، علم الحیل (مکانیک)، موسیقی و نجوم مشهور بودند و فعالیت‌های علمی فراوانی در این زمینه انجام دادند. ۱ - معرفی اجمالیابوعبدالله محمد بن موسی بن شاکر، یکی از سه پسر موسی بن شاکر (محمد، احمد و حسن) بود. این سه تن در علوم ریاضی، هندسه، علم الحیل (مکانیک)، موسیقی و نجوم نامدار شدند. آنان از مقرّبان مامون بودند و او برای درک آرای دشوار و پیچیده حکیمان قدیم (که فهمش برای او سخت بود) به آنان رجوع می‌کرد. ۲ - فعالیت‌های علمیآنان سرپرستی بخش علوم ریاضی، اخترشناسی، مکانیک و ... را در بیت الحکمه به‌عهده گرفتند. محمد که از دو برادر خود معروف‌تر بود، برآنچه در زمینه جبر و مقابله در بیت الحکمه ترجمه می‌شد نظارت داشت. او کتاب‌هایی را تعیین کرده، در اختیار مترجمان خاصی می‌گذاشت. همچنین نویسندگانی زیر نظر او نویسندگی می‌کردند. محمد افزون بر زمینه‌های گوناگون، در ستاره‌شناسی، فلسفه و طب ممحض شد. و احمد در علم الحیل و حسن در هندسه مشهور شدند. آنان بسیار کوشیدند و مبالغ بسیاری از دارایی خود خرج کردند تا کتاب‌هایی را از سرزمین روم به‌دست آوردند و با گروه‌هایی که مامون برای یافتن و فراهم کردن کتب علمی به روم می‌فرستاد همکاری کردند. سپس فرستادن گروه‌هایی برای تهیه کتاب به سرزمین یونان و روم را آغاز کردند و هزینه سفر آنان را خود می‌پرداختند؛ از جمله کسانی که با این هدف اعزام شدند حنین بن اسحاق و خواهرزاده‌اش حبیش بن اعسم، ثابت بن قرّه و عیسی بن یحیی بودند. آنان کنار رصدخانه‌ای که مامون ساخته بود، رصدخانه‌ای مختص خودشان ساختند و در برنامه اندازه‌گیری محیط زمین در سال ۲۱۷ق/۸۳۲م که مامون برای انجام آن نامدارترین دانشمندان اخترشناسی و رصد را گردهم آورده بود، مشارکت کردند. گروهی از این اخترشناسان برای اندازه‌گیری محیط زمین به اندازه‌گیری‌هایی در صحرای سنجار در شمال عراق و صحرای تدمر در شام پرداختند. ۳ - تالیفاتاین سه تن با همکاری یکدیگر کتاب‌هایی نوشتند؛ مانند الآلات الحربیة و الحیل؛ همچنان که هر یک از آنان جداگانه و در رشته تخصصی خود، آثاری عرضه کردند که ابن ندیم آنها را در الفهرست خود ذکر کرده است. [۴]
شاخت، یوزف، تراث الاسلام، ج۳، ص۱۷۸.
[۵]
ايگناتى یولیانوویچ کراچکوفسکی، تاریخ الادب الجغرافی، ص۱۳۳.
[۶]
فروخ، عمر، تاریخ العلوم عندالعرب، ص۲۲۷.
[۸]
سیغرید هونکه، شمس العرب تسطع علی الغرب، ص۱۱۹-۱۲۵.
۴ - پانویس
۵ - منبععبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۲، ص۹۲-۹۳. رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 259 (قمری) | ریاضی‌دانان قرن 3 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | علمای قرن سوم | کارگزاران خلفای عباسی | منجمان قرن 3 (قمری) | موسیقی‌دانان قرن 3 (قمری)
|